مقایسه برانکو و راجرز؛ بال های بلند آرزو

اگر آلن راجرز نخستین مربی خارجی پرسپولیس به خاطر پیروزی شش گله در داربی معروف تهران برابر تاج، شهرت ابدی در میان هواداران سرخ ها یافت، یا اگر مصطفی دنیزلی با آن بازی های توفانی و تهاجمی اش جایگاهی نوستالژیک در گوشه دل تیفوسی های قرمز داشته است، اکنون مستربرانکو نیز برای ابدی شدن جایگاهش در تاریخ این باشگاه، فقط 2 ایستگاه حیاتی فرصت دارد تا ستاره ای درشت را به نشانه قهرمانی جام باشگاه های آسیا تا ابد روی سینه پیراهن سرخ ها بدوزد. نام این 3تن در میان 11مربی خارجی قزمیت و ول معطل فعال در تاریخ 47ساله پرسپولیس- البته منهای استانکو- تلالویی دیگر دارد. گیرم پرسپولیس در جمع مربیان داخلی خود نیز مردان ستایش برانگیزی داشته است که جایگاه شان تا ابد بی خال و خدشه خواهد ماند. به ویژه منصور امیرآصفی که خود تختی زمانه بود و کشف نشده، از دست ها رفت. و صدالبته نامی چون بیوک آقا وطنخواه که این تیم را در 33سالگی خود قهرمان جام تخت جمشید کرد و عنوان جوان ترین مربی «قهرمان لیگ» را در تاریخ فوتبال ایران مال خود کرد. در این راه پرتلفات و پرجوانمرگ البته دیو و دد یا سوگلی زیاد بوده است.

داستان شباهت ها و تفاوت های مسترراجرز و برانکو- نخستین و آخرین مربیان تاریخ پرسپولیس- لبریز از درس های تاریخی است؛ مشابهت های فراوان آن دو در مقابله با بحران ها و خویشتنداری مفرطشان و نیز خُلق و خوی ضدلیدر شان. گیرم ملولی هایشان با هم متفاوت باشد اما در حوزه خرافه گرایی نیز همگونی هایی داشته اند. برانکو در روزهای حساس زندگی ورزشی اش آن پالتوی کرمی اش را ول نکرد و راجرز دست بریده یک عروسک پلاستیکی را همیشه در ساکش حمل کرد و وای به روزی بود که حاجی رحیمی پور آن را در سطل آشغال رختکن می انداخت. برانکو از باخت در داربی می ترسید و راجرز از منارجنبان اصفهان، فوبیا داشت. حکایت بهمن سال1350 که پرسپولیس در لیگ منطقه ای ایران به مصاف سپاهان اصفهان رفت، هرگز از یاد راجرز نرفت که مردم هرچه التماسش کردند تا بالای منارجنبان نرفت که نرفت. او ناگهان از وسط راه منار و درحالی که فقط چند پله تا انتهایش مانده بود، با ترس و لرز غریبی به پایین برگشت.

با حیرت تمام می گفت من در هیچ کجای جهان چنین معماری هراس انگیزی ندیده ام. منارجنبان چرا باید بجنبد؟! آن سال بازی سپاهان- پرسپولیس را همین راجرز ترسو 2-1 برد و تماشاگران هوادار پرسپولیس که مسیر پنج ساعته تهران - اصفهان را در برف و بورانی خوفناک، 17ساعته رفته بودند، لذتی دوچندان نصیب شان شد. با این همه، راجرز دردی داشت که برانکو نداشت؛ او اجاق کور بود. شاید اینکه می خواست شاگردانش را به مثابه فرزندان نداشته اش ببیند و با آنها رابطه پدر-پسری برقرار کند، مال همین بی فرزندی اش بود اما برانکو گل پسرش را هم کنارش دارد. او در تمام سال های مربیگری خود حد و حدودش را با شاگردانش حفظ کرده است و این نوعی حفاظت از چارچوب های امر هدایتگری است. پروفسور می داند که روزگار نسبت به زمان راجرز بسیار عوض شده است و سلبریتی ها می توانند مربیان را به لطایف الحیلی در جیک ثانیه از راه به در کنند یا حتی سر راهش طعمه و دام بکارند.

راجرز مردی بود با بلوز سبز و موهای زرد و یک عینک قاب سیاه و تندخویی محض که به محض رسیدن به تهران، با القابی چون خُل و چِل پایتخت نشین ها مواجه شد که گاهی نیز پا را فراتر گذاشته و از او به عنوان یک مربی عصبی بدقلق و حتی دیوانه که از سیاره دیگری آمده است، یاد می کردند؛ همچنان که وقتی برانکو جایگزین استادش مستربلاژ شد، خیلی ها لقب پروفسور او را با طنز و طعنه مطرح کردند. این دو مرد دانا اما زمان برد تا در دل جماعت مشکل پسند ایرانی بنشینند؛ دو مردی که اهل گزافه گویی نبودند و سرشان به تن شان می ارزید. یادم هست بعد از شکست پرسپولیس از تاج مسجدسلیمان در جام منطقه ای کشور(بهمن 1350) وقتی ناصر مجرد، خبرنگار کیهان ورزشی رفت سراغ راجرز که کالبدشکافی کند دلایل باخت را، او گفت «من عادت ندارم به هنگام باخت یا پیروزی یا حتی پیش از بازی در رختکن سخنرانی کنم. دلیلی ندارد با حرف های زائدم وقت بچه ها را بگیرم». 45سال بعد از راجرز، برانکو نیز با خونسردی محضی به ایران آمده بود و دوست نداشت کسی جلزولزش را روی نیمکت ببیند اما به مرور خویشتنداری اش را از دست داد؛ گرچه اتوریته اش را حفظ کرد. برخلاف او، آن روزها خیلی ها به راجرز گیر می دادند که تندخویی اش لنگه ندارد و گاهی جملاتی خشمگینانه نثار بازیکنان اطرافش می کند که خود را تخلیه کند. یک بار خبرنگار کیهان ورزشی ازش پرسید این تندخویی، شگرد شماست یا کسالت عصبی دارید؟ راجرز با تلخی تمام در پاسخ گفت «مربیان دو دسته اند؛ یک عده شان با عصبیت و تندخویی کار خود را پیش می برند، یک دسته شان با ملایمت و نرم خویی. البته در هر دو دسته باید با توجه به وضع و رفتار بازیکنان با آنها رفتار کرد. بازیکن ملایم و نرم خو را باید با ملایمت و بازیکن خشن و خودسر و فضول را باید با تندی برخورد کرد. باید اعتراف کنم که من با همین تندخویی ام به منظور خود می رسم. حتی با کلانی و بهزادی هم اگر با داد و بیداد برخورد نکنم، آنها دستورات مرا به کار نخواهند بست! البته بچه ها خود به این نتیجه رسیده اند که من جز خیر و صلاح آنها چیزی نمی خواهم و اعتقادشان به من تا حدی است که اگر بگویم خودشان را از پشت بام به زمین پرتاب کنند، این کار را می کنند».

داستان محسن مسلمان و برانکو را اگر می دانید، پس بگذارید نقبی بزنیم به دوره راجرز؛ همان راجرزی که آن روزها رضا وطنخواه و ایرج سلیمانی و چند آس دیگر قرمزها را از ترکیب فیکس ها خارج کرده بود و هر وقت با گلگی خبرنگاری مواجه می شد که چرا از آنها استفاده نمی کند، می گفت: «من نمی دانم مردم چرا به خود اجازه می دهند در کار یک مربی دخالت کنند؟ این من هستم که باید تشخیص دهم چه بازیکنی به درد چه مسابقه ای می خورد نه مردم. اگر قرار بود تیم را مردم انتخاب کنند که مسئولان باشگاه مرض نداشتند یکی را از هزاران کیلومتر آنورتر بیاورند اینجا و بهش حقوق بدهند. من بازیکنانم را براساس تجربیات و اطلاعات خود به میدان می فرستم؛ البته گاهی هم ممکن است مثل تمام بشرهای روی زمین، در انتخابم خطا کنم. اگر تمام تماشاگران ایرانی هم یکصدا از من بخواهند که فلان بازیکن را به میدان بفرستم، تا زمانی که او خود را اصلاح نکند و مغزش را تغییر ندهد، دست به چنین ریسکی نمی زنم و فریادهای مردم چه مخالف چه موافق، هیچ تغییری در تصمیمات من به وجود نمی آورد.» با این حساب، در حوزه تماشاگرشناسی، راجرز و برانکو هردو مردی ضدسکو و ضدتیفوسی اند. اگر راجرز به سکوها اعتنا نکرد، پارسال فریادهای سکونشینان نیز برای به میدان آوردن مهندس مسلمان در ذهن برانکو اثری نگذاشت. در حوزه فرادستی نیز مربیان خارجی پرسپولیس معمولا در تقابل با تصمیمات فدراسیون فوتبال ایران جوش آورده اند اما حرفه ای گرایی راجرز چنین بود که هرگاه مقابل پرسشی درباره عملکرد فدراسیون فوتبال ایران قرار می گرفت، تنها یک جمله بر زبان می آورد: «بگذارید اعصاب من آرام باشد»!

به همان اندازه که برانکو عاشق بازیکن های باتجربه همچون سیدجلال است، راجرز نیز آنها را عزیز و گرامی می شمرد. یک بار خبرنگار کیهان ورزشی یقه اش را گرفت و از قول تماشاگران قرمز گفت که چرا بازیکنان پیر و پاتال را با جوان ها جایگزین نمی کنی؟ راجرز با کمی خیره سری و قناعت مثالی زد که حرف در گلوی خبرنگار گیر کرد: «ستاره های پرتجربه پرسپولیس تازه 31سال دارند و تا چندسال دیگر به راحتی می توانند به تیم کمک کنند. آنهایی که معتقد به برون ریزی آنها هستند، عین آشپزهایی اند که ممکن است بهترین غذاها را بپزند اما پیش از آوردن سرسفره، در جوی آب خالی اش کنند»! به ادبیات برانگیخته آلن راجرز دقت کنید و ببینید چه تشابهاتی با دیالوگ های برانکو دارد؛ گرچه بسیاری از لذت هایش را در ترجمه باواسطه از دست می دهد.

مرد اسکاتلندی هنگامی که پرسپولیس در بازی رفت، 6 گل به تور تاج چسباند(1352) چنان سرکیف شد که علنا به مطبوعاتی ها گفت: «اگر اندکی دیگر تلاش و دقت می کردیم، نتیجه بازی به 10 بر صفر هم می رسید اما دیگر کسب چنین نتیجه ای در تاریخ محال خواهد بود»! البته همین پرسپولیس 6 تایی راجرز، خود در زمان مربیگری او در ایران در یک بازی 8گل خورده بود! «پیکان» او پیش از آنکه تبدیل به پرسپولیس شود، در نخستین سفر خارجی اش به دور اروپا (به خرج ایران ناسیونال) در یک بازی «8 گل» از تیم کریستال پالاس لندن خورد و چنان شرمنده و خجل به تهران برگشت که گلر تیم بهرام مودت در قالب یک کاریکلماتور گفت: «آنقدر در این بازی گل خوردم که مست شدم!»

از دیگر مشابهت های برانکو و راجرز، خلق و خوی ضدرسانه ای شان بود. به همان اندازه که راجرز از فضولی خبرنگاران ایرانی در ترکیب شناسی تیمش شاکی می شد، برانکو نیز اذعان دارد که تنها سلب آزادی اش این است که «در ایران نمی تواند فحش به خبرنگاران بدهد»! و صدالبته سلیقه این دو مربی در روانشناسی تیمی و محافظت شان از آسیب پذیری تیم، همگونی هایی دارد. همچنان که راجرز هرگز از بازیکنانش در محافل عمومی انتقاد نمی کرد، برانکو نیز فضای تیمش را به مَحرم و غیرمَحرم تبدیل کرده است. برخورد سیاستمدارانه برانکو با محسن مسلمان و الباقی یاغی ها که در سکوتی وهم انگیز عذرشان را خواست، برای بسیاری از مربیان قابل باور نبود که بدون تلفات بتوان از چنین گردنه هایی گذشت. عین مدل برخورد راجرز با کلانی که داستانش را نشریه دنیای ورزش در شماره 12اسفند 1351خود تحت عنوان « اوه... مستربلوند» نوشت: مدت ها بود حسین کلانی فوتبالیست تیم ملی و پرسپولیس در سر تمرینات باشگاهی حاضر نبود.

مسئولان از این مسئله نخست متأسف بودند ولی به هر حال نه اطلاعیه ای دادند و نه اعلام کردند که کلانی محروم است یا جریمه می شود تا اینکه هفته گذشته آقا مثل دسته گل و چون سایر بچه ها لخت شد و آمد تو صف برای تمرین. راجرز که معمولا قبل از بازی یا پیش از اینکه تمرین را شروع کند با بچه ها خوش و بش می کند، تا چشمش به کلانی افتاد گفت: «آه، مستربلوند. راستی من شما را کجا دیده ام؟ شما به نظر من آشنا هستید.» بچه ها زدند زیر خنده و خود کلانی هم سخت خندید و گفت: «بابا ما یک وقتی برای خودمان اسم و رسمی داشتیم. حالا دیگر مربی تیم هم می گوید مثل اینکه مرا نمی شناسد. عجب دنیای نامهربونی است.» اگر راجرز با پاطلایی تیمش چنین برخورد می کرد، برانکو البته رویکردی دوگانه داشت؛ تا زمانی که جوان تر بود در مقابل لگدپرانی و دعواهای داخل میدانی بازیکنانش رواداری و مدارای بیشتری نشان می داد اما هر چه پخته تر شد، راحت توانست راه خروجی را به یاغی هایش نشان دهد. اخراج هایی که البته منجر به آنارشیسم درون تیمی نشود. پروفسور درونگرا البته از یک نظر هم بی همتاست؛ او تنها مربی ای است که من جرأت کرده ام درباره سوژه های ممنوعه ای چون «تابوهای جنسیتی بازیکنان در زمان اردوها و پیش از بازی ها» گفت وگو کنم. پروفسور بعد از کلی مباحثه روشنگرانه و آکادمیک، چنین گفت که «در ایران به دلیل تابوهای حاکم و ممیزی ها نمی توان راحت با بازیکنان در این باره به استنتاج و راهنمایی نشست ولی اگر خود بازیکن خواهان دریافت چنین اطلاعاتی باشد، مضایقه نمی کنم.» حالا همین پروفسورِ پخته و حکمت جو اگر بتواند ستاره اول آسیا را روی پیراهن پرسپولیس بدوزد، خون به پا خواهدکرد. بگو خون به پا کردنش هم حلالش باد.