وقتی حتی هواداران فوتبال هم «وفاداری» را تایید نمی کنند

بعد از بازگشت کاروان تیم ملی کشورمان از مسابقات جام جهانی، برخی از بازیکنان این تیم با پیشنهادهای اغواکننده مالی از کشورهای حاشیه خلیج فارس مواجه شدند؛ روالی که همیشه برای ترانسفر وجود داشته، اما در موقعیت هایی مثل فصل بعد از جام جهانی بیشتر هم می شود. چهار سال پیش بعد از جام جهانی برزیل، اشکان دژاگه که تورنمنت خوبی را پشت سر گذاشته بود با یک قرارداد پنج ساله به ارزش شش ونیم میلیون پوند راهی العربی قطر شد. این در حالی است که اشکان در آن زمان فقط 28 سال داشت و برای باشگاه انگلیسی فولام توپ می زد. امسال اما صید بزرگ قطری ها از تیم ملی ایران، امید ابراهیمی بود؛ «فرمانده» آبی ها که پیشنهاد چشمگیر الاهلی قطر باعث شد موبایلش را خاموش کند و حتی جواب مدیرعامل استقلال را هم ندهد. این موضوع را رضا افتخاری پس از استعفا، با چشمانی اشکبار در محاصره خبرنگاران تعریف می کرد. قطری ها همچنین به طور گسترده در پی جلب نظر وحید امیری برای حضور در لیگ این کشور برآمدند. تا اینجا اتفاق عجیبی رخ نداده؛ چه اینکه دلارهای نفتی شیوخ همیشه طعمه صید جواهرات فوتبال ایران بوده است. اتفاق شگفت انگیز اما، واکنش بسیاری از هواداران به چنین پیشنهادهایی است. اگر 20 یا 30 سال پیش مردم خودشان را می کشتند تا ستاره های پرسپولیس و استقلال را برای چشمپوشی از پیشنهادهای مالی هنگفت و وفاداری به لباس سرخابی متقاعد کنند، حالا جو به کلی تغییر کرده. امروز از هر دو کامنتی که پای این قبیل خبرها منتشر می شود، حداقل یک دیدگاه چنین محتوایی دارد: «بگذارید برود یک پول درست و حسابی در بیاورد. اینجا بماند که چه بشود؟» پرسپولیس و استقلال به جمع هشت تیم برتر آسیا رسیده اند و در فاصله سه گام تا قهرمانی قاره برای تحقق رویا نیاز به حفظ تمام موجودی شان دارند. در این شرایط باورکردنی نیست که بسیاری از هواداران دو تیم به همین راحتی به ستاره های جدایی طلب حق می دهند و برای شان در مسیر کسب ثروت بیشتر، آرزوی موفقیت می کنند. این موضوع سال گذشته برای سروش رفیعی هم اتفاق افتاد. سروش علنا می گفت دنبال پول بیشتر است و تنها شش ماه بعد از حضور در پرسپولیس می خواهد به قطر برود. این وسط هواداران نیز به او حق دادند و حالا هم بعد از یک سال، رفیعی را موقع بازگشت در آغوش کشیده اند. حتی همان چهار سال پیش هم که اشکان دست به یک «انتحار حرفه ای» زد و با کوچ از فولام به العربی عملا دوران فوتبال باشگاهی اش را به پایان رساند، بسیاری از هواداران فوتبال در ایران تصمیم دژاگه را درست دانستند و گفتند شش میلیون پوند پولی نیست که بشود قیدش را زد؛ پس برو به سلامت!

واکنش ها به بازیکنانی که وفاداری و اعتبار حرفه ای را به پول می فروشند، هیچ کجای دنیا اینقدر مسالمت آمیز و مهربانانه نیست. سال گذشته که دوناروما، دروازه بان جوان میلان قراردادش را تمدید نمی کرد، هواداران خشمگین روسونری دلارهای قلابی با تصویر او منتشر کردند و روی سرش ریختند. آنها به این دروازه بان لقب «دلاروما» را دادند و آنقدر فشار آوردند که او داوطلبانه قراردادش را تمدید کرد. در مثالی دیگر، می توان به هواداران خشمگین بارسا اشاره کرد که بعد ازکوچ نیمار به پاری سن ژرمن که گران ترین انتقال تاریخ فوتبال جهان هم بود، در فضای حقیقی و مجازی دمار از روزگار ستاره برزیلی در آوردند. شاید اگر مورد نیمار در ایران به وجود می آمد، خیلی از هواداران می گفتند: «ولش کنید بگذارید برود. با این پول تا هفت نسلش را بی نیاز می کند.» البته ما هم قبلا اینطوری نبودیم، اما حالا به نظر می رسد جامعه ایران در همه ابعادش «پولکی تر» شده و این مساله در فرهنگ هواداری فوتبال هم خودش را نشان می دهد. امروز مسایل مادی به شکلی غیرمنتظره ارزش مضاعف پیدا کرده و بنابراین طبیعتا فشاری که در گذشته روی امثال محرمی و زرینچه برای وفاداری به باشگاه وجود داشت، حالا کاملا از بین رفته است. دیروز جواد زرینچه، ستاره سال های دور استقلال برای چندمین بار تکرار کرده: «من اشتباه کردم که معرفت به خرج دادم. اگر باهوش تر بودم، از استقلال می رفتم.» البته فراموش نکنیم اگر در دوره امثال محرمی و زرینچه پول چندانی در فوتبال وجود نداشت، امروز ستاره ها دستمزد بسیار بالایی می گیرند، اما باز کوچ آنها برای کسب درآمد بیشتر از سوی جامعه تایید و تشویق می شود. همین حالا بدون شک کمترین رقم پیشنهادی به ابراهیمی و امیری برای عقد یک قرارداد دو ساله با پرسپولیس و استقلال، پنج میلیارد تومان خواهد بود. همین رقم (بدون همه درآمدهای قبل و بعد از این دو سال) اگر در یک حساب بانکی سپرده گذاری شود ماهانه بیش از صد میلیون تومان سود نصیب آنها خواهد کرد که بعید است برای یک زندگی سطح بالا و مرفه کافی نباشد، اما باز آنها می روند و مردم هم تشویق شان می کنند. چرا؟ چون لابد همه ما قبول کرده ایم که امروز پول بالاترین ارزش است و هر چقدر داراتر باشی، آدم ارزشمندتری هستی!

فقط فوتبال نیست. به هر کجای جامعه که نگاه کنید، بویی از این طرز تفکر به شدت مادی گرایانه را استشمام خواهید کرد. وضع در این مورد طوری شده که در ایران یک فشار اجتماعی جدید و عجیب با عنوان «فشار درستکاری» پدید آمده؛ به این معنا که شما اگر آدم پاکدست و قانعی باشی و از موقعیت های مشروع و حتی نامشروع پیش آمده برای سوءاستفاده و جهش مالی و طبقاتی استفاده نکنی، باید نگاه های ملامت بار دیگران را تحمل کنی؛ آدم هایی که ممکن است تو را «بی عرضه» بدانند و با خودشان بگویند: «این بی دست وپا را نگاه کن، راست گفته اند انگور خوب نصیب شغال می شود!» در جامعه ای که «خودت را ببند» به یک فرمول عرفی قوی تبدیل شده، خیلی از مواقع رد کردن فرصت های لفت ولیس و زد و بند با نگاه های طعنه آمیز و سرزنش کننده عمومی همراه خواهد شد و این بزرگترین درد دنیاست. اینکه چرا ما به چنین نقطه ای رسیدیم، حتما نیاز به یک بحث مفصل کارشناسی و جامعه شناختی دارد. با این وجود شاید یکی از ساده ترین فرضیه ها، تضاد رفتاری مروجان فرهنگ رسمی باشد. وقتی شهروند عادی مدام در رادیو و تلویزیون در مورد فضیلت قناعت و خدمت می شنود، اما در عمل با موجی از اخبار اختلاس و سودجویی و رانت خواری مواجه می شود، طبیعی است که کم کم همه اعتمادش را به ارزش های تبلیغ شده از کف می دهد و ضدارزش ها را ملاک زندگی شخصی اش قرار می دهد.