گروگانگیری یک ملت به سبک کی روش!

لطفا رفتارهای کی روش را توضیح دهید! این سئوالی است که این روزها با آن مواجه می شوم و کمتر کسی تلاش می کند احساسات خود را نسبت به کی روش کنار بگذارد و به سمت او و یا مخالف او متمایل نشود.

این دوقطبی نهادینه شده (با او، یا مخالف او) در ناخودآگاه ایرانی، مرتباً به بهانه های مختلف بازتولید شده و به لطف رسانه های جمعی و اجتماعی هر روز و هر شب به اشکال مختلف جریان ساز می شود. اما اجازه دهید من هم در حد توانم این رفتار کی روش و بیانیه های پی در پی او با کلیدواژه «گروگان» را توضیح دهم.  توضیحی که می تواند ما را در یافتن پاسخ های بهتر و شفاف تر یاری نماید. برای شروع اجازه دهید روایتی را از جنگ جهانی دوم برای شما نقل کنم:

خلبانان ژاپنی، آمریکایی ها را در جنگ جهانی دوم کلافه کرده بودند. آن ها وقتی احساس می کردند هواپبمایشان آسیب دیده و دیگر راه بازگشتی وجود ندارد، خود را با هواپیمای شان به کشتی های آمریکایی می کوبیدند و در نهایت، خود و کشتی را یکجا نابود می کردند. میزان شوک از این اتفاق به حدی بود که آمریکایی ها دست به دامن مردم شناسان شدند تا علت رفتار ژاپنی ها را برای شان توضیح دهند.

توضیح واضح بود، خلبانان ژاپنی مرگ را به اسارت ترجیح می دادند. آمریکایی تصمیم گرفتند در یک برنامه وسیع و تبلیغی برای خلبانان ژاپنی جا می اندازند که در صورت اسارت به آن ها بد نخواهد گذشت و شرایط خوبی برای آن ها رقم خواهد خورد. ایده کارساز شد و خلبانان ژاپنی کم کم شروع به تسلیم کردن خودشان کردند اما رفتار عجیب دیگری در آن ها مشاهده شد که باعث شد آمریکایی ها دوباره به برای بررسی علل آن به انسان شناسان مراجعه کنند. ژاپنی هایی که تسلیم شده بودند در جنگ و تخریب مواضع خودی به آمریکایی ها کمک می کردند. مردم شناسان این رفتار را چنین توضیح دادند؛ که ژاپنی های تسلیم شده دیگر خود را لایق هویت ژاپنی تصور نمی کردند و بنابراین دست به چنین رفتارهایی برای کنار آمدن با وجدان خود می کردند. در واقع رفتار آن ها نوعی خودکشی با هویت و البته کنار آمدن با هویت جدید خود بود.

با توجه به روایت واقعی فوق؛ اکنون می توانیم علت این رفتارهای کی روش را از پنج منظر تفسیری مورد بررسی قرار دهیم، این اشکال تفسیری در نظرها و دیدگاه های مخاطبان فضای مجازی جاری هستند:

1) کی روش ایرانی
هویت ایرانی کی روش باعث شده، موفقیت تیم ملی برایش به یک امر حیثیتی تبدیل شود. او باید به هر قیمتی پیروز شود، حتی اگر قیمت موفقیت تیم ملی ایران، جنگیدن با فدراسیون و مربیان باشگاهی باشد. مشت های گره کرده اش از تعصبی خبر می دهند که موفقیت تیم ملی را با تمام وجود فریاد می زند. او می تواند مثل بسیاری از مربیان خارجی، پولش را بگیرد و منتظر اتفاقات آینده باشد. اما او می داند با این رویه نمی شود، موفقیت بیشتر و بهتری را برای تیم ملی ایران رقم زد. او در متن یکی از استعفاهایش از واژه «وجدان» استفاده می کند. عدم توفیق، یکی از نگرانی هایی است که در متن تقریباً همگی استعفاهای او به چشم می خورد. او در حال دسته و پنجه نرم کردن با یک هویت ملی جدید است و واکنش های او از این منظر کاملاً طبیعی و اتفاقاً شایسته تقدیر به نظر می رسد. از این رو، تقابل کی روش و برانکو، تقابل یک ملت در برابر یک باشگاه خاص تفسیر می شود و چیره شدن حساسیت های یک تیم باشگاهی به نام پرسپولیس و آسان تر شدن چشم انداز صعود به جام جهانی، کار را برای کی روش ایرانی سخت کرده است.

2) کی روش پرتغالی
انگلیسی ها و پرتغالی ها به واسطه سال ها تجربه استعمار و حضور در کشورهای مختلف، جزو اولین مردمانی بودند که از علم مردم شناسی برای شناخت جغرافیایی محل و مردمی که قرار بود به آنها حمله کنند استفاده کردند. بر همین اساس است که هنوز برخی ها خاستگاه مردم شناسی را  استعمار می دانند.  این دسته از مستعمران باهوش، برای بهره کشی هر چه بیشتر و بهتر، تلاش می کردند خود را در لباس و فرهنگ آن ملت جا بیندازند. به نظر می رسد، اگر کی روش خودش شناختی کافی از مردم ایران نداشته باشد، مشاوران با هویت شبه ایرانی (شبیه ژاپنی های تسلیم شده) داشته باشد که او را در مورد نحوه رفتاری که باید داشته باشد، توجیه کرده اند. کی روش در مصاحبه ها و یادداشت های گاه و بیگاهش مرتب «مردم» را خطاب قرار می دهد و در یکی از مصاحبه هایش خود را شرمنده مردم ایران می داند. کی روش پرتغالی انگار تنها و تنها خود را به مردم ایران پاسخگو می داند و گویا مطمئن است تا زمانی که مردم خواهان حضور او بر روی نیمکت تیم ملی هستند، هیچ قدرت و قانونی نمی تواند مانعی برای تحقق خواسته هایش ایجاد کند. او عامدانه و از روی فکر با ادبیات عامه پسند، طبقه خاصی از جامعه را مورد خطاب قرار می دهد و تلاش می کند هرگز از واژه های سخت و پیچیده استفاده نکند. او حتی برای تشریح وضعیت خود در فدراسیون فوتبال و درگیری اش با برانکو از واژه های «گروگان»، «گروگان گیری» و «خیانت»  استفاده می کند. واژه هایی که به دلیل برخورداری از بار هیجانی، میتواند یک فرد کم سواد را هم تحت تأثیر قرار داده و با خود همراه کند. در نهایت کی روش پرتغالی، محبوب مردم است، چراکه می توانند با او ارتباط برقرار کنند و او را از خودشان بدانند. البته نباشد فراموش کرد که کی روش پرتغالی برای رسیدن به هدفش، ممکن است خودش و تیمش را یکجا قربانی کند و به کشتی بکوبد.

3) کی روش بازیگر
جامعه نمایش، عاشق رفتارهای رسانه ای کسی مثل کی روش است. سال ها تلاش کردند از طریق برنامه های پرطرفدار فوتبالی، ذائقه مردم را تغییر دهند و آن ها را به جای متن، به حاشیه های فوتبال علاقه مند کنند. خب رفتار کی روش، قله تمام آمال و آرزوهای آنان است. او هر روز گوش، چشم ما و صفحات روزنامه ها را از تفسیرهای مختلف پر می کند و مخاطب را درگیر می کند. نیازهای کاذبی که به لطف صحنه گردانی کی روش مجاناً برای مردم و رسانه ها ایجاد می شود، منافع و حاصلش صدها برابر بیشتر از پولی است که از فدراسیون فوتبال ایران دریافت کرده است.

او می خواهد همیشه در معرض توجه رسانه ها باشد و برای این امر چاره ای ندارد جز اینکه بالاخره موضوع و یا شخصی را برای درگیری و مجادله پیدا کند. او نگران است، نگران است صعودش به جام جهانی سهل و ساده قلمداد شود و بر این اساس، در حال اجرای سناریویی از پیش نوشته شده در جهت تحقق ایده ها و خواسته های خویش است. او حتی متن مصاحبه اش در روز صعود به جام جهانی و در روزی که مردم برای شادی به کوچه ها و خیابان ها می ریزند را آماده کرده است: «من برای صعود تیمی که هیچ کدام از مسئولین و مدیران و مربیان و ... نمی خواستند به جام جهانی صعود کند تلاش کردم و بالاخره موفق شدم». شک نکنید با این جنگ رسانه ای که از مدت ها پیش آغاز شده، من و شما و همه ملت ایران، این حرف کی روش را در آن روز تاریخی باور خواهیم کرد. وقتی صعود به جام جهانی غیرممکن تلقی شود، کسی که ما را به جام جهانی خواهد برد، اسطوره و قهرمان محسوب خواهد شد.   

4) کی روش موفق
جدا از تفسیرهای فوق، گروهی هستند که کی روش و کارنامه اش را موفق ارزیابی می کنند، این گروه که تعدادشان در میان اصحاب رسانه بیشتر است؛ معتقدند کی روش از نظر علمی و دانشی موفق بوده و توانسته تحولی جدی در تیم ملی ایران ایجاد کند. آن ها فارغ از قضاوت در مورد دستاوردهای کی روش در جام جهانی و جام ملت های آسیا، روند رشد تیم ملی ایران را مثبت و قابل قبول ارزیابی می کنند. کی روش همانطور که خودش هم می گوید، بازیکنان جوانی را به فوتبال ایران معرفی کرده و از این منظر اگر شایسته تقدیر نباشد، شایسته تحمل است و باید حداکثر تلاش برای رفع نیازهایش صورت گیرد.

کی روش موفق، برای ملتی که تشنه موفقیت، نمادی از تلاش و ممارست است و در این مسیر حامیانی دارد که معتقدند کی روش موفق اما عصبانی، بهتر از فلان مربی ایرانی است که ما را به عقب باز خواهد گرداند. ترس از بازگشت مربیان امتحان پس داده ایرانی، در پس زمینهء این قضاوت به چشم می خورد.

5) کی روش تاجر
آخرین تفسیر احتمالی از رفتارهای کی روش، تفسیری بدبینانه و مبتنی بر مطالبات اقتصادی است. کی روش تاجر اهل حساب و کتاب است و در پس رفتارها و اعتراضاتش، احتمالا انگیزه ای مالی وجود دارد. ماجرای پیراهن¬های نامرغوب تیم ملی در جریان رقابت های جام جهانی و چرخش معنی دار او پس از توافق با برند خاص، یکی از موضوعاتی است که برای برخی ها هنوز در پرده ابهام باقی مانده است.

او به حق انتظار دارد مطالبات خودش و یارانش از فدراسیون فوتبال به طور منظم پرداخت شود و دنیای حرفه ای که او از آنجا رهسپار ایران شده، برای ثانیه های زندگی ورزشکاران و مربیان هم برنامه ریزی می کند. تحمل بازار به هم ریخته فوتبال ایران، برای کی روش تاجر سخت و طاقت فرساست و احتمالا اگر فرصتی فراهم شود که پولش را بگیرد و برود، یک لحظه هم این فرصت را از دست نخواهد داد.

اینکه فکر کنیم کارلوس کی روشی که ما می شناسیم به طور متقن یکی از اشکال تفسیری فوق است، احتمالاً عجله کرده ایم. موارد فوق، تفسیرهایی است که در مورد مربی تیم ملی ایران در فضای مجازی وجود دارد و ممکن است نظر شما به یکی از این تفسیرها نزدیک تر باشد، اما قضاوت در مورد اینکه کدام تفسیر در نهایت صحیح تر است و اینکه کدام مورد، علت رفتارهای او را بهتر توضیح می دهد، نیازمند گذر زمان است. کی روش به راه خویش ادامه می دهد و آنچه مسلم است این است که فعلاً اوست که افکار یک ملت را گروگان گرفته است.

نویسنده: دکتر رضا شجیع
استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه جامعه شناسی فوتبال