نگاهی متفاوت به دربی

دربی ها در سراسر جهان بازی های خاصی هستند، گویی یک نوع تفاوت و حالت خاص و نامحسوسی در این بازی ها وجود دارد که حوزه‎های مختلف اجتماعی را به چالش می‎کشد. البته در این‎جا تلاش می‎شود از اهمیت آن کاسته شود و با استفاده از جملات کلیشه‎ای، سطح آن را کاهش دهند. بارها شنیده ‎ایم که می‎گویند این بازی هم مثل بقیه بازی‎ها، سه امتیاز دارد. اما می‎دانیم چنین نیست. حسی فراتر از اینها در تاروپود ما رسوخ می‎کند که قابل توصیف نیست و سوال این است که این حس از کجا می‎آید که اینگونه جسم و روح ما را تسخیر می‎کند و دربی را از یک مسابقه فوتبال به ابعادی فراورزشی ارتقا می‎دهد.

 دربی‎های مختلفی وجود دارد که تقابل دو تیم را از زمین‎های فوتبال به دل تاریخ می‎برد. در نگاه اول، ما دربی‎ها را بین دو هم شهری تلقی می‎کنیم که دربی‎های درون شهری است و تنش بین آن‎ها از انگیزه‎های غیرورزشی شکل می‎گیرد. برای مثال در اسکاتلند نبرد بین سلتیک و گلاسکورنجرز، بعدی مذهبی دارد. جایی‎که رنجرها پروتستان و سلتیک‎ها، کاتولیک هستند. کوچک‎ترین حرکت و بروز دادن نشانه‏ هایی از سوی هریک از تیم‎ها، علیه دیگری، یک نوع توهین به ارزش‎های معنوی و روحانی تیم مقابل تلقی می شود و مسابقه را از حالت عادی خارج می‎کند.

 اما وجه تسمیه دربی از کجا می آید، همان واژه ای که در اینجا معادل‎سازی شده و شهرآورد نام گرفته است. شاید تقابل دو تیم از شهر دربی کانتی و دربی جانکشن در اواخر قرن نوزدهم در انگلستان، این اصطلاح را وارد فوتبال کرده باشد. باتوجه به اینکه هردوتیم از شهر دربی انگلیس هستند، می‎تواند این امر را باورپذیر کند. اگر به میلان برویم، ورزشگاه مشترک دو تیم برتر این شهر با دو اسم نامیده می‎شود. برای میلانی ها «سن سیرو» و برای اینتر «جوزپه مه آتزا»، نام‎گذاری شده تا سهم هر دو تیم برابر باشد.

 در منطقه مرسی ساید و بندر لیورپول، رقابت این تیم با اورتون، در لایه‎ای از کینه و تحقیر پیچیده شده است، تا جایی‎که بیل شنکلی مربی فقید لیورپولی ها در دهه هفتاد، چنین اظهارنظر کرده بود که در لیورپول دو تیم بزرگ وجود دارد؛ لیورپول و ذخیره‎های لیورپول. اشاره‎ای تحقیرآمیز و آشکار نسبت به تیم اورتون.

 اما در بخش دیگر، ما دربی‎های بین شهری داریم که می‎توانیم به مشهورترین آن، یعنی برخورد بارسلونا و رئال مادرید در اسپانیا و لیورپول و منچستریونایتد در انگلستان اشاره کنیم که به قدر کافی درباره ریشه‎ها و عوامل حساسیت‎برانگیزشان صحبت شده و مطالب زیادی نگاشته شده است. به ویژه در اسپانیا که ترکیبی است از قومیت‎های مختلف، تفکرات گوناگون، برخوردهای مذهبی و سیاسی که راست‎گراها را در مقابل چپ‎گراها قرار می‎دهد. گواینکه تلاش‎های تجزیه طلبانه به ویژه در ایالت کاتالونیا و باسک، همواره از مشکلات عمده دولت مرکزی بوده و این تنش‎ها و التهابات ناشی از آن از دل جامعه اسپانیا به ورزشگاه‎ها کشیده می‎شود.

 دو تیم پیروز با تمسک به آن، موفقیت را توسط ایدئولوگ‎های خود، تبدیل به برتری ایدئولوژیکی خود می‎کنند. علی‎رغم اینکه این روزها، دشمنی‎های دیرینه کمرنگ شده‎اند، اما کماکان در پیشینه تاریخی و فرهنگی باشگاه‎ها باقی مانده‎اند. در بخش سوم، ما دربی بین بعضی از کشورها را داریم که در رأس آن می‎توانیم به دربی آلمان و هلند اشاره کنیم که پیروزی برابر آلمان برای هلندی‎ها، یک نوع اعاده حیثیت است.

 هلندی که در جنگ جهانی دوم توسط آلمان اشغال شد و دولت نازی، رنج‎های فراوانی را بر آن‎ها تحمیل کرد. دقیقا سی‎سال پیش یعنی در سال ۱۹۸۸، زمانی‎که هلند در نیمه‎نهایی در خاک آلمان، این تیم را ۲ ـ۱ شکست داد، هلندی‎ها بغض فروخورده خود را شکستند و به خیابان‎ها ریختند و یکی از جشن‎های ملی کم‎نظیر را برگزار کردند و رینوس میشل، مربی این تیم، قهرمان ملی لقب گرفت. او غرور از دست رفته هموطنان خود را به آنها برگرداند.

 برخلاف سایر مسابقات، هر دربی پس از پایان سوت داور خاتمه نمی‎یابد بلکه تمام فصل و فصل‎های آینده را نیز تحت تأثیر قرار می‎دهد. اما یک دربی استثنایی و بی‎سابقه هم بین دو همشهری وجود دارد که در این همشهری بودن به دو قاره تعلق دارند و آن دربی فنرباغچه و گالاتاسرای است که هردو در استانبول هستند، اما فنرباغچه در بخش آسیایی استانبول و گالاتاسرای در قسمت اروپایی این شهر قرار دارد و شاید خشن‎ترین دربی که پر از درگیری و تنش در حین مسابقه و بعد از آن هست را این دو تیم برگزار می‎کنند.

 اما در تهران، دربی پرسپولیس و استقلال نیز ریشه در مسائل اجتماعی و سیاسی کشور در دهه‎های ۴۰ و ۵۰ دارد. پرسپولیس با نام شاهین و استقلال با عنوان تاج روبروی هم قرار می گرفتند. تلقی و استنباط آن روزهای جامعه، مظلومیت شاهین و سوءاستفاده تاج از قدرت بود. رگه‎هایی از این تفکر، نمود داشت اما اینکه بخواهیم به صورت مطلق این فرضیه را بپذیریم، عقلانی نیست. باتوجه به اینکه تاج توسط یک ژنرال وابسته به قدرت اداره می‎شد، این نگاه و نگرش را تقویت می‎کرد. بطور کلی افکار عمومی، تاج را نماینده حکومت و شاهین را نماینده مردم می‎دانستند. حالا رویارویی این دو تیم، دهه‎ها را پشت سر گذاشته و کماکان برای هردو تیم از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

 شفر داربی رفت را با یک پنالتی واگذار کرد، اما او توانست در استقلال، تغییرات مثبتی ایجاد کند. حالا نوع بازی این تیم تغییر یافته، آنها در مالکیت توپ، استفاده از فضاهای بیشتری از زمین، روان شدن گردش توپ به هنگام تصاحب آن در بین بازیکنان و مهم‎تر از همه ایجاد روحیه جنگندگی که نمونه بارزش در بازی با الریان ظهور کرد و  پیشرفت‏ هایی نائل آمدند و از سویی رقیبشان، آماده‎ترین و بهترین تیم سه فصل اخیر فوتبال ایران است که هم در نمایش و ارائه نوع بازی، هم نتیجه‎گیری بسیار موفق عمل کرده‎ است.

 کافی است به جدول مسابقات نگاه کنیم، آنها با ۵۷ امتیاز و اختلاف ۱۶ امتیازی نسبت به تیم دوم یعنی ذوب آهن که ۴۱ امتیاز دارد، جای هیچ تردیدی باقی نگذاشته‎اند. اما در صحنه آسیایی، استقلال با یک پیروزی درخشان بر الهلال منجر به برکناری رامون دیاز، مربی این تیم شد و پرسپولیس با یک شکست سنگین برابر السد، خوش بینی ها و بدبینی هایی را برای این مسابقه تأثیرگذار در بین طرفداران دو تیم بوجود آوردند.

 اما می‎دانیم فوتبال با عدالت سروکار ندارد و هیچ‎ مسابقه‎ای ربطی به مسابقه دیگر ندارد و جدول هم مبین آن چیزی است که گذشته است و برای یادآوری در خطوط متقاطع ثبت شده است.

 اینجا متأسفانه به یک مسأله تلخ می‎رسیم. اینکه مربیان موفق فوتبال ما، ایرانی نیستند. برانکو و شفر دوست‎داشتنی در کنار کی‎روش دوست‎نداشتنی. با این دیدگاه موافقم که یک تیم با دو عامل می‎تواند پیروز شود؛ توانمندی و شانس که اولی در اختیار ماست و دومی بیرون از قدرت ما.

*این نوشته با نگاهی به بخش‎هایی از مبحث دربی در کتاب «فوتبال و فلسفه» تحریر شده است.

نویسنده: امیر حاج رضایی